Uważność

Czym jest uważność?

Uważność (ang. mindfulness), to szczególny rodzaj uwagi skierowanej na bieżącą chwilę, świadomej i nieosądzającej

Jon Kabat-Zinn

Uważność polega na doświadczaniu tego co dzieje się wewnątrz nas i w naszym otoczeniu, w życzliwy, łagodny sposób. Obserwujemy  doznania i odczucia z pewnym dystansem, bez natychmiastowego reagowania i włączania automatycznego pilota.  To również metoda kształtowania umiejętności skupiania uwagi na jednej rzeczy w danym momencie, np. na oddechu lub dźwięku, nie poddając się stymulacji bodźców zewnętrznych i wewnętrznych.

W praktyce uważności wyróżnić można dwa jej aspekty:

  • praktyka formalna – trening, ćwiczenia (tzw. medytacje, od łac. meditatio: ćwiczenie się w czymś, wykonanie, spełnienie)
  • praktyka nieformalna – nieosądzające, akceptujące nastawienie do siebie i świata w codzienności, świadomy sposób bycia w chwili obecnej

Uważność jest świecką praktyką, której dobroczynny wpływ na jakość ludzkiego życia wykorzystywano już setki lat temu, zwłaszcza w środowiskach monastycznych (buddyzm, chrześcijaństwo).

W odpowiedzi na rosnące trudności ludzi XX wieku dotyczące doświadczania chronicznego bólu, życia w stresie, radzenia sobie z emocjami, samoakceptacji i koncentracji, w 1979 roku, dr Jon Kabat-Zinn założyciel Kliniki Redukcji Stresu przy Uniwersytecie w Massachusetts, stworzył ustrukturyzowany program MBSR (Mindfulness-Based Stress Reduction / Redukcja Stresu Oparta na Uważności).  

MBSR jest to skierowane na osobę podejście, które wykorzystuje stosunkowo intensywne, świeckie szkolenie w medytacji uważności jako podstawę programu, po to by nauczyć uczestnika jak lepiej dbać o siebie i żyć bardziej zdrowo. Model ten jest z powodzeniem wykorzystywany (z odpowiednimi modyfikacjami) w wielu ośrodkach medycznych, a także w placówkach innych niż medyczne, takich jak uniwersytety, szkoły średnie i podstawowe, przedszkola, korporacje, sportowe programy szkoleniowe, ośrodki szkoleń, doradztwa oraz rozwoju osobistego.

Na całym świecie ludzie z różnych środowisk, z różnymi doświadczeniami, różnych wyznań, w różnym wieku praktykują medytację uważności. Uczą się integrować metody poznane dzięki MBSR z ich codziennym życiem. Metoda mindfulness, poparta ponad 40-letnimi badaniami naukowymi i praktykowana na całym świecie, została uznana jako pomocna nie tylko w łagodzeniu objawów stresu, ale także chronicznego bólu, obniżonego nastroju, depresji, trudności z kontrolą emocji.


Po co dzieciom uważność?

Poprzez ćwiczenie uważności i świadomego bycia dzieci uczą się zatrzymywać, żeby złapać oddech i poczuć, czego  wdanej chwili potrzebują. W ten sposób wyłączają autopilota. Działają mniej impulsywnie i uczą się akceptować, że nie wszystko w życiu jest „cool” i „okej”. Uczą się zwracać na to uwagę. Pozytywną uwagę. Uczą się nie ukrywać w sobie niczego. W ten sposób powstaje zrozumienie własnego wewnętrznego świata, jak i wewnętrznego świata innych ludzi. 

Jeśli w dzieciństwie nabiorą takich umiejętności jak koncentracja, cierpliwość, zaufanie i akceptacja, będą potrafiły przekazać je później swoim dzieciom. Tak powstanie łańcuch dawania, otrzymywania i przekazywania uważności. W ten sposób dzieci będą poruszały się pewnie po teraźniejszości. Wolne od przeszłości i przyszłości. Jak młode drzewa, które mają dużo miejsca do rozwoju i bycia sobą. Jeśli nauczą się tego jako maluchy, zaprocentuje to ogromnie w ich przyszłości. 


Korzyści płynące z praktykowania uważności


KONCENTRACJA

Stabilne zmiany w systemie uwagi: lepsza koncentracja, łatwość postrzegania bodźców

STRES

Poprawa wskaźników adaptacji wobec stresu: radzenie sobie z emocjami, frustracjami, bólem, napięciem, bezsennością

DYSTANS DO MYŚLI

Spadek nasilenia negatywnych myśli, np. „jestem głupi, nie poradzę sobie, nikt mnie nie lubi” i reagowania na nie

MÓZG

Szerokie zmiany funkcjonalne i strukturalne mózgu: wzrost wydajności i spadek zapotrzebowania na energię, modyfikacje neuroplastyczne

ZDROWIE

Poprawa funkcjonowania systemu immunologicznego: redukcja zmęczenia, zapadalności na rozmaite schorzenia

EMOCJE

Spadek nasilenia lęku i wzrost pozytywnej afektywności

KREATYWNOŚĆ

Poszerzenie zdolności do kreowania odległych i nietypowych skojarzeń, zdolność przyjmowania różnych perspektyw poznawczych, zdolność twórczego rozwiązywania problemów

ŻYCZLIWOŚĆ

Wzrost nasilenia empatii i współczucia

SPOKÓJ

Spadek reaktywności

POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI

Większe zaufanie do samego siebie oraz zdolność do samoakceptacji

SAMOŚWIADOMOŚĆ

Większa samoświadomość własnego ciała i umysłu


Dla jakich dzieci jest uważność?

Uważność jest dla wszystkich, zwłaszcza dla tych, którzy chcą nauczyć się uspokajać gonitwę myśli, rozumieć i odczuwać w ciele swoje emocje, a także poprawiać koncentrację.

Ćwiczenia uważności nadają się również dla dzieci, które potrzebują więcej wiary w siebie i zrozumienia, że mogą być takie, jakie są. Wiele dzieci ma bardzo mało pewności siebie; uważają, ze nie są wystarczająco dobre czy fajne. Martwią się, walczą z tym jak same siebie postrzegają, i często ich reakcją jest wycofanie się czy też zwracanie na siebie uwagi przez agresję. Zmagają się z obrazem samego siebie, stając się uległymi lub wręcz odwrotnie – dręcząc innych. 

Mogą być wykonywane z powodzeniem przez dzieci z ADHD, dysleksją, autyzmem lub podobnymi zaburzeniami. Nie są one oczywiście lekarstwem na te problemy. Nie są w tym przypadku żadną formą leczenia czy terapii. Jednak poprzez naukę uważności dzieci uczą się w inny sposób radzić sobie ze swoimi dolegliwościami i problemami (takimi jak gonitwa myśli, stała konieczność poruszania się albo natychmiastowe robienie tego, o czym się pomyślało).


Badania

Badania naukowe związane z mindfulness (uważnością) prowadzone są na szeroką skalę od lat 80-tych XX wieku. Potwierdzają one dobroczynny wpływ uważności na stan psycho-fizyczny osób, które ją praktykują. Udowodniono, iż ćwiczenie uważności, między innymi:

  • redukuje aktywność ciała migdałowatego (obszar mózgu związany z procesami emocjonalnymi)
  • uaktywnia hipokamp (obszar mózgu związany z pamięcią), który wspomaga regulację ciała migdałowatego
  • zwiększa aktywność kory przedczołowej (część mózgu związana z kontrolą impulsów) i równoważy przerzedzenie kory spowodowane procesami starzenia się
  • powoduje wzrost liczby neuronów, włókien i glejów w kluczowych regionach mózgu 

Dowiedziono również, że osoby, które praktykują uważność wykazują znacznie częściej:

  • postawy empatyczne
  • mniejszą skłonność do przejmowania trudnych emocji innych ludzi
  •  większą odporność na stres i depresję oraz choroby somatyczne
  • zdolność do samoregulacji